czerwiec 2012, nr 70/48 online ZWIĄZKI CYNKU STOSOWANE W RECEPTURZE APTECZNEJ Lecznicze właściwości związków cynku znane były już w starożytności. Świadczą o tym liczne wzmianki zawarte w Papirusie Ebersa i starożytnych Manuskryptach Dalekiego Wschodu, np. w starożytnym Egipcie stosowano maść cynkową do leczenia ran. Obecnie wiadomo, że lokalnie nanoszone związki cynku (organiczne i nieorganiczne) wykazują działanie przeciwzapalne, osuszające, przeciwbakteryjne, dezodoryzujące, a jednocześnie nie wykazują skutków ubocznych, które z kolei często spotykane są przy zastosowaniu leków syntetycznych o podobnym działaniu. Siła działania związków cynku jest zależna od ich formy – rozpuszczalne związki cynku są silniejsze w działaniu, ale za to bardziej drażniące dla skóry niż nierozpuszczalne formy takie jak ZnO lub ZnCO3. Ponadto nierozpuszczalne związki cynku stosowane lokalnie na skórę zapewniają długotrwałe uwalnianie tego pierwiastka z preparatu. Jednym z najczęściej stosowanych w recepturze związków cynku jest tlenek cynku (ZnO). Jest on częstym składnikiem zasypek antyseptycznych, pudrów płynnych, maści i past. Przypisuje mu się działanie antyseptyczne, przeciwzapalne i osuszające skórę. Pasta cynkowa i maść z tlenkiem cynku mają działanie ochronne. Są bardzo chętnie stosowane w pieluszkowym zapaleniu skóry, jako preparaty chroniące skórę niemowlęcia przed drażniącym działaniem moczu. Ponadto stosuje się je w zmianach trądzikowych skóry. Zastosowanie w recepturze ma także siarczan cynku ZnSO4. Jest on stosowany w postaci kropli do oczu, najczęściej w stężeniu 0,5% w infekcjach, zmianach ropnych i nadmiernym łzawieniu. Stosowany w postaci 2% żeli i kremów przyspiesza gojenie ran, odleżyn i owrzodzeń, łagodzi zmiany łuszczycowe, zmniejsza trądzik i ogranicza łojotok skóry. Bardziej stężone roztwory mogą być stosowane przy zwalczaniu opryszczki wywołanej wirusem Herpes simplex. Przegląd stosowanych preparatów z cynkiem na podstawie wybranych źródeł 1. Unguentum Zinci (FP IX) – Maść cynkowa oxidi 10,0Vaselini hydrophylici 90,0 Tlenek cynku miałko sproszkowany rozetrzeć ze stopniowo dodawaną wazeliną do otrzymania jednolitej konsystencji. 2. Zinci oxidi Pasta (FP IX) – Pasta cynkowa oxidiTritici amyli aa 25,0Vaselini albi 50,0 Tlenek cynku i skrobię pszeniczną po roztarciu zmieszać z wazeliną białą dodawaną porcjami. Pasta powinna być dokładnie utarta i nie powinna zawierać grudek. 3. Pasta Zinci Unnae – Pasta cynkowa Unny (PMF) [2] oxidi 25,0Amyli tritici 25,0Glicerini 25,0Mucilaginis Gummi arabici 25,0 Tlenek cynku rozetrzeć ze skrobią pszeniczną, następnie dodać glicerynę i dokładnie rozetrzeć, na koniec dodać przygotowany wcześniej kleik z gumy arabskiej i ucierać do uzyskania jednolitej konsystencji. 4. Unguentum Neisserli – Maść Neissera (PMF) [2] oxidiBismuthi subnitrici aa 3,0Unguenti lenientisUnguenti simplicis aa 20,0 Tlenek cynku rozetrzeć z azotanem bizmutu. W osobnym moździerzu rozetrzeć maść zmiękczającą z maścią prostą i stopniowo wymieszane podłoża dodawać do mieszaniny proszków. Całość ucierać do uzyskania jednolitej konsystencji. Maść Neissera przyspiesza gojenie ran i działa przeciwwrzodowo. 5. Puder płynny – recepta przepisana przez lekarza Rp. Zinci oxidiTalci aa 5,0Glyceroli 1% 5,0 1% sol. Acidi borici ad 50,0 W moździerzu rozetrzeć tlenek cynku, następnie dodać talk i wymieszać. Do proszków dodać gliceryny i ucierać. Na końcu dodawać porcjami 1% roztwór kwasu bornego. Całość umieścić w butelce z szeroką szyjką i zaopatrzyć w napis „Wstrząsnąć przed użyciem”. Preparat wykazuje działanie osuszające, może być stosowany w stanach zapalnych skóry przebiegających ze świądem. Niezgodności związków cynku spotykane w recepturze Rp. Ammoni bituminosulfonatis 5,0Zinci oxidi 10,0Glycerini 15,0Aq. dest. ad 100,0 Przy sporządzaniu tego mazidła przez roztarcie tlenku cynku z ichtiolem i gliceryną dochodzi do zniwelowania działania leku – powstaje sulfobituminian cynku. Prawidłowo recepta powinna być wykonana przez roztarcie ichtiolu z ok. 2g lanoliny i połączenie go z gliceryną i wprowadzenie takiej mieszaniny do wcześniej zawieszonego w przepisanej ilości wody tlenku cynku. 2,0Pastae Zinci ad 50,0 Również i w tym przypadku powstaje sulfobituminian cynku. W maściach jednak proces podwójnej wymiany zachodzi powoli. Można przyjąć, że w czasie ważności leku, nie dojdzie do znaczącego zmniejszenia stężenia składników czynnych. 1,0Resorcinoli 0,5Ung. Zinci oxidi ad 25,0 Vioform (5-chloro-7-jodo-8-hydroksychinolina) to substancja o działaniu odkażającym i wysuszającym. Podczas rozcierania wioformu z maścią cynkową następuje jego rozkład oraz zmiana zabarwienia na żółte, a następnie na zielone. Receptę należy poprawić poprzez wyeliminowanie maści cynkowej z recepty i zastąpienie jej z wazeliną białą. Prawidłowe wykonanie recepty polega na roztarciu wioformu z wazeliną biała, rozpuszczeniu rezorcyny w minimalnej ilości wody ( i wprowadzeniu jej do maści. Zmiana zabarwienia wioformu następuje także przy rozcieraniu go ze smalcem wieprzowym i euceryną. Podsumowanie Związki cynku były i nadal są bardzo często stosowane w lecznictwie. W recepturze aptecznej zastosowanie mają przede wszystkim siarczan cynku i tlenek cynku, z których sporządza się zawiesiny, maści, kremy i roztwory. W przemyśle farmaceutycznym dostępne są także inne preparaty z cynkiem takie jak tabletki do ssania czy szampony. mgr farm. Katarzyna Wojciechowska Katedra i Zakład Farmacji Stosowanej Uniwersytet Medyczny w Lublinie Fot. Piśmiennictwo:1. Farmakopea Polska IX, PZWL Warszawa 20112. Polski Manuał Farmaceutyczny Warszawa 19323. Ćwiczenia z receptury, Leszek Krówczyński, Kraków 20004. Arad A., et all; Efficacy of topical application of eosin compared with Zinc oxide paste and corticosteriod cream for diaper dermatitis., Dermatol., 1999, 199, 319 – Schwartz et all Zinc health: Overview of physiology and pharmacology, Dermatol. Surg., 2005, 31, Wahba A., Topical application of zinc –solutions: a new treatment for Herpes simplex infections of the skin. Acta Dermato-Venerologica 1980, 60, 2, 175-179.